İçeriğe geç

Kan bağı ya da evlilik yoluyla birbirine bağlı olan kişilere ne ?

Kısa cevap: akraba ya da daha teknik adıyla hısım. Kan yoluyla olanlar kan hısımları, evlilik yoluyla kurulanlar ise sıhrî hısımlar (kayın hısımlığı) olarak anılır.

Kan Bağı ya da Evlilik Yoluyla Birbirine Bağlı Olan Kişilere Ne? Akrabalığı Yeniden Düşünmek

Kan bağını ve evlilikle kurulan ilişkileri ne kadar kolay tanımlıyoruz, değil mi? “Akraba” deyip geçiyoruz. Oysa bu masum görünen sözcük, kime yer açtığımızı, kime kapı kapattığımızı, hatta gelecekte nasıl bir toplumda yaşayacağımızı belirleyen güçlü bir mercek. Gel, kan ve evlilik kelimelerinin gölgesinde kalmış bütün o hikâyeleri birlikte açalım; samimi, ama tartışmayı da kışkırtan bir sohbetle.

Kökenler: Akraba, Hısım, Kayın… Dilin Kurduğu Harita

Dilimizde “akraba” en geniş şemsiye. Hukuk ve gelenekte bunun iki ana kolu var:

— Kan hısımlığı: Üstsoy (anne-baba, büyükanne-büyükbaba), altsoy (çocuk, torun) ve yansoy (kardeş, amca, hala, teyze, dayı) çizgileri.

— Sıhrî hısımlık: Evlilikle kurulan bağlar; kayınvalide, kayınpeder, elti, görümce vb.

Ayrıca evlât edinme gibi durumlarda da hukuken bir soybağı kurulabiliyor; yani “akrabalık” sadece DNA’dan ibaret değil, aynı zamanda bir hukuk ve sorumluluk ilişkisi.

Bu kök kavramlar bize bir harita sunar; ama harita, arazinin tamamı değildir. Tarih boyunca akrabalık; miras, ittifak, üretim, bakım, güvenlik ve onur gibi pek çok değeri taşımak için kullanıldı. Kimi zaman koruyucu kalkan oldu, kimi zaman dışlayıcı bir duvar.

Bugün: Kim Dahil, Kim Hariç? Akrabalığın Sınır Çizgileri

Modern hayatta “akraba” sözcüğü pratik kararlarımızı sessizce yönlendiriyor: Kime kefil oluruz, kimin bakımını üstleniriz, kimi işe alırız, mirası kime bırakırız?

— Bakım emeği: Çocuk, yaşlı ve hasta bakımı çoğu kez “aile işi” sayıldığı için kamusal hizmetler geri planda kalıyor. Bu, özellikle kadınların omzuna binen görünmez bir yük.

— Nepotizm: “Bizden biri” refleksi, iş hayatında liyakati gölgede bırakabiliyor. Akrabalık burada bağ değil, bariyete dönüşüyor.

— Seçilmiş aileler: Göç, şehirleşme ve yalnızlık çağında insanlar, kan ya da evlilik bağı olmadan birlikte yaşadıkları, yük ve sevinç paylaştıkları kişilerle aile kuruyor. Bu ilişkiler, resmi formlarda hâlâ yeterince görünür değil.

— Dijital soy ağaçları ve genetik testler: Popüler testler, beklenmedik biyolojik bağlantılar ortaya çıkarıyor; bazen güzel buluşmalar, bazen de hassas krizler… “Akraba” kelimesi, tek bir çekirdek resmin çok ötesine taşmış durumda.

Beklenmedik Alanlar: Veri Gizliliği, Yapay Zekâ ve Ağ Toplumunda Akrabalık

Akrabalık artık yalnızca nüfus kayıtlarında durmuyor; veri tabanlarında da yaşıyor.

— Mahremiyet: Genetik ve aile verileri, sigorta, istihdam ya da platform algoritmalarında ayrımcı sonuçlar doğurabilir. “Kimin akrabası olduğun” bir gün kredi skoru kadar etkili olursa ne yaparız?

— Yapay zekâ ve sosyal ağlar: Bağlantı haritaları, birlikte geçirilen zaman, ortak cihaz kullanımı gibi işaretlerden “yakınlık” modelleri çıkarıyor. Bu, acil durumlarda fayda sağlarken, gözetim riskini büyütüyor.

— Diaspora ve platform aileleri: Dünyanın dört yanına dağılmış akrabalar, çevrimiçi ritüellerle (bayram görüntülü aramaları, ortak takvimler, bulut albümleri) yeni bir “dijital hısımlık” inşa ediyor.

Gelecek: Kapsayıcı Bir Akrabalık Ekosistemi Mümkün mü?

Daha adil bir gelecek için birkaç rota:

1. Dil politikası: “Akraba = yalnızca kan” kalıbını kıran, bakım akrabalığı ve yakın kişi gibi ifadeleri yaygınlaştırmak.

2. Sosyal haklar: Refakat izni, acil durum muhataplığı, miras paylaştırma esnekliği gibi alanlarda “yakın kişi”yi tanıyan seçenekler.

3. Bakım ekonomisi: Devlet ve yerel yönetimlerin bakım hizmetlerini güçlendirmesi; yükün yalnızca haneye değil, kamusal altyapıya da paylaştırılması.

4. Veri etiği: Genetik/dijital akrabalık verilerinin kullanımında açık rıza, sınırlı amaç ve silme hakkı gibi ilkeler.

5. Eşitlik ve liyakat: Aile şirketlerinden kamuya, akrabalık bağının olduğu yerde şeffaf süreçler ve bağımsız denetim.

Arkadaş Masası Gibi Sorular: Sohbeti Açalım

— “Akrabam” dediğin kişiyi kan mı, yoksa birlikte taşıdığınız sorumluluk mu belirliyor?

— İşe alımda “tanıdık” avantajı kültür mü, yoksa açık bir ayrımcılık mı?

— Refakat ve izin haklarında, kan/evlilik dışındaki yakın ilişkiler nasıl görünür olabilir?

— Genetik testler bir sırrı açtığında, “akrabalık” etik olarak nasıl yönetilmeli?

— Ailenin güvencesi mi, yoksa kamusal hizmetlerin güvencesi mi daha sağlam?

Sonuç: Tanımı Biliyoruz, Haritayı Genişletelim

Teknik karşılık net: Kan bağı ile bağlı olanlar kan hısımları, evlilik yoluyla bağlı olanlar sıhrî hısımlar; hepsi birden akraba dediğimiz büyük halkayı oluşturur. Ama mesele yalnızca ad koymak değil; bu adların açtığı ve kapattığı kapıları görmek. Akrabalığı bakım, sorumluluk ve dayanışmayla birlikte düşünürsek; dilimiz de, politikalarımız da, gündelik hayatımız da genişler. Belki o zaman “Aile kimin içindir?” sorusunun cevabı, gerçekten hepimiz olur.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

mecidiyeköy escort
Sitemap
prop money