Hamsi Hangi İlde Meşhur? – Bir Balığın Peşinde Kimlik, Toplum ve Eşitlik Üzerine Bir Hikâye
Bazen bir yemek, bir kültürün aynası olur. Bazen bir balık, bir toplumun sesidir. Hamsi de tam olarak öyle bir simge. Sadece Karadeniz’in dalgalarında değil, Türkiye’nin kimliğinde de yeri olan bir küçük dev. Bugün “Hamsi hangi ilde meşhur?” sorusuna cevap ararken, aslında bir balıktan fazlasını konuşacağız: toplumsal roller, emek, eşitlik ve birlikte üretilen bir kültür.
Hamsinin Coğrafyası: Trabzon’un Simgesi, Karadeniz’in Kalbi
Evet, klasik cevabı verelim: Hamsi en çok Trabzon’da meşhurdur.
Ama mesele bundan ibaret değil. Çünkü Karadeniz kıyısında, Sinop’tan Rize’ye, Giresun’dan Artvin’e kadar uzanan her il, hamsiye kendi kimliğini katmıştır.
Trabzonlular için hamsi bir “kimliktir.”
Rizeliler için “yaşam biçimi.”
Ordu’da ise “sofranın bereketi.”
Verilere göre Türkiye’de kişi başına en çok balık tüketen bölge, Karadeniz’dir. TÜİK’in 2023 verilerine göre Trabzon’da yılda kişi başına yaklaşık 28 kilo balık tüketiliyor — bunun büyük kısmını da hamsi oluşturuyor. Ama bu rakamlar sadece bir beslenme alışkanlığı değil; bir toplumsal dayanışma göstergesi. Çünkü hamsi, avcısından satıcısına, aşçısından sofradakine kadar herkesin emeğini birleştirir.
Toplumsal Cinsiyetin Sofradaki Yansıması
Peki bu hikâyede kadınlar ve erkekler nerede duruyor?
Balıkçılık genelde erkeklerin alanı olarak görülür. Sert hava, zorlu deniz… “Erkek işi” denir.
Ama denizden dönen o balık, mutfağa girdiğinde kadınların emeğiyle hayat bulur.
Karadenizli kadınlar sabahın erken saatlerinde balık ayıklar, pazarda satar, sonra evde pişirir.
Bu, sadece yemek yapmak değildir; ekonomik üretimin görünmeyen yüzüdür.
Sosyologlar, kadın emeğinin balık sektöründeki katkısının %60’tan fazla olduğunu belirtiyor.
Ama ne yazık ki, bu katkı hâlâ “ev işi” sayıldığı için görünmez kalıyor.
Bu noktada Zeynep’in hikâyesini hatırlayalım.
Rize’de yaşayan Zeynep, kocasının denizden getirdiği hamsilerle geçimini sağlıyor.
“Bizim hamsi, kadının sabrıyla pişer, erkeğin alın teriyle tutulur,” diyor.
Bu cümle, hamsinin toplumsal cinsiyet dengesi içinde nasıl bir simgeye dönüştüğünü anlatıyor.
Erkeklerin Analitik, Kadınların Empatik Yaklaşımı
Bir Karadeniz kasabasında iki farklı yaklaşım var:
Ahmet, bir balıkçı. Hamsi avını anlatırken, haritalar, akıntılar, rüzgâr yönleriyle konuşur.
“Balık nereye göç edecek, ne zaman yakalanır, kaç ton çıkar,” diye plan yapar.
Onun dünyasında hamsi, çözülmesi gereken bir denklem gibidir.
Eşi Elif ise hamsiyi sofrada anlatır.
“Bugün biraz daha az tuz koyayım, çocuklar fazla yemesin, ama sofrada gülümseme çok olsun,” der.
Onun için hamsi, ilişki kurma aracıdır.
Toplumsal cinsiyetin bu iki farklı yönü — stratejik ve empatik — hamsinin hikâyesinde buluşur.
Bir balık, bir evin içinde hem aklı hem kalbi birleştirir.
Ve işte bu yüzden, hamsi sadece Trabzon’un değil, eşitliğin, dayanışmanın ve ortak kültürün sembolüdür.
Hamsi, Kimliğin ve Çeşitliliğin Sofradaki Hali
Hamsi, Türkiye’nin çeşitliliğini de temsil eder.
Doğu Karadeniz’de mısır unuyla kızarır, Batı Karadeniz’de buğulanır, İstanbul’da pilava girer, İzmir’de meze olur.
Her yerde başka bir şekle bürünür ama özü aynıdır: birlikte paylaşmak.
Toplumlar da böyle değil mi?
Her bölge, her kültür kendi rengini katar ama bizi birleştiren şey, aynı sofraya oturabilmektir.
Tıpkı hamsinin her şehirde farklı ama tanıdık tatlar bırakması gibi.
Hamsi, Eşitliğin Küçük Bir Sembolü
Belki farkında değiliz ama hamsi, Türkiye’nin sosyal adalet hikâyesinde küçük ama anlamlı bir rol oynuyor.
Kadınların görünmeyen emeği, erkeklerin denizdeki mücadelesi, toplumun birlikte yaşama iradesi…
Hepsi, bir tavanın içinde buluşuyor.
Eğer bugün bir Karadeniz sofrasında oturuyorsak, o sofrada bir balıktan fazlası var:
Dayanışma, paylaşım, emek, sevgi ve eşitlik.
Peki Senin Hamsin Nereden?
Sen hangi ilin hamsisini daha çok seversin?
Trabzon’un klasik tavalarını mı, Rize’nin limonlu buğulamasını mı, yoksa Ordu’nun fırın hamsisini mi?
Yorumlarda paylaş — çünkü belki de senin hikâyen, bir başka insanın sofrasında anlam bulur. 🐟💙